In de afgelopen 30 jaar waarin ik de relatie onderzocht heb tussen voeding en kanker, heb ik heel wat hypes zien langskomen, van voedingssupplementen tot de vermeende genezende werking van geelwortel. De vragen die ik zie binnenkomen op de website www.voedingenkankerinfo.nl geven een beeld van waar mensen mee bezig zijn, ook mensen die onder behandeling zijn bij een oncoloog. De laatste tijd staat vasten daarbij met stip bovenaan.
Het geloof in deze interventie kreeg een extra impuls door een recente uitzending van het AVROTROS-programma Dokters van morgen. Daarin stond een patiënte met mammacarcinoom centraal die had meegedaan aan een vergelijkende studie van het LUMC naar het effect van vasten tijdens neoadjuvante chemotherapie bij patiënten met mammacarcinoom in stadium II of III. Zij vertelde hoe zij voorafgaand aan elke toediening van de chemotherapie 4 dagen had gevast. Tijdens de operatie bleek volgens haar dat de tumor was verdwenen.
De onderzoekers in deze relatief kleine studie met 130 patiënten bevestigden dat de chemotherapie effectiever was bij de patiënten die hadden gevast. Een interessant resultaat, dat volgens deze onderzoekers nader onderzoek verdient.
Internist-oncoloog dr. Judith Kroep, een van de twee onderzoekers, is voorzichtig in haar uitspraken. Endocrinoloog prof. dr. Hanno Pijl zegt dingen die tot misverstanden kunnen leiden. Hij heeft het bijvoorbeeld over het ‘reinigende’ effect van vasten, een formulering die veel mensen zal aanspreken, maar die weinig wetenschappelijke basis heeft. Hij gaat bovendien in één adem door van de behandeling van kanker naar vasten bij gezonde mensen.
In de uitzending wordt niets gezegd over de risico’s van vasten bij kankerpatiënten met cachexie, sarcopenie of ondervoeding. Ook wordt geen enkele nuance aangebracht in de verschillende vormen van kanker, tumorstadia en verschillende soorten chemotherapie. Een kankerpatiënt die dit ziet, kan snel tot de conclusie komen dat zijn overlevingskansen toenemen als hij online zo’n dure Fasting Mimicking Diet™-doos bestelt bij Valter Longo, de celbioloog die ook aan het woord kwam in Dokters van Morgen. Ik denk dat dat niet alleen zonde van het geld is, maar dat het ronduit schadelijk kan zijn als kankerpatiënten op eigen houtje gaan vasten.
Naast bovengenoemde contra-indicaties zijn er immers ook vormen van chemotherapie die juist beter werken in combinatie met bepaalde (vette) voeding. En dan hebben we het nog niet eens over het verschil tussen chemotherapie en immuuntherapie; waartussen patiënten zeker niet altijd een helder onderscheid zien.
Het is kankerpatiënten niet kwalijk te nemen dat zij hoop putten uit zo’n televisie-uitzending of uit andere publicaties. Helaas is de realiteit dat we nog veel niet weten. Bijna alle evidence is nog preklinisch. Er zijn dierproeven waaruit een gunstig effect van vasten op de uitkomst van chemotherapie naar voren komt.
Ook kan op celniveau aannemelijk worden gemaakt dat vasten gezonde cellen enigszins kan beschermen tegen chemotherapie en dat het kankercellen juist kwetsbaarder maakt. Maar net als bij nieuwe geneesmiddelen is de vertaalslag van preklinisch onderzoek naar de kliniek niet altijd simpel. Er zijn echter nog maar zeer weinig klinische studies verricht. Sommige daarvan (waaronder een van de LUMC-studies) moesten voortijdig worden gestaakt omdat het moeilijk was om voldoende patiënten te includeren en omdat patiënten er niet in slaagden de behandeling vol te houden.
Voeding is een emotioneel beladen onderwerp, soms zelfs vergelijkbaar met een geloof. Op feestjes vertel ik meestal niet wat ik precies onderzoek aan de universiteit van Wageningen, want uit ervaring weet ik dat er anders gesprekken kunnen ontstaan die de sfeer flink verpesten. In combinatie met een ernstige ziekte als kanker liggen misverstanden al snel op de loer. Onderzoekers en de media doen er goed aan om zich dit te realiseren. Vroegtijdig juichen over een effect waarover nog zoveel onzekerheid bestaat, vind ik in die context zeer ongewenst.
Beeld: WURProf. dr. Ellen Kampman
Zij is: hoogleraar Voeding en Ziekte bij Wageningen University & Research.
Haar onderzoek richt zich op de rol van voeding bij het ontstaan van kanker en op de optimale voeding voor mensen met kanker.
Zij wil: dat onderzoekers en media terughoudender zijn met claims over de gunstige effecten van vasten voor patiënten met kanker.