Muziek om het welzijn van patiënten te vergroten is in opkomst. Zo experimenteert internist-hematoloog dr. Asiong Jie in het Zuyderland MC in samenwerking met hoogleraar Vaktherapie prof. dr. Susan van Hooren met muziektherapie voor oncologische patiënten. ‘Ik ben geïnspireerd geraakt toen ik zelf meeliep met een muziektherapeut in het Memorial Sloan Kettering Cancer Center in New York’, vertelt Jie. ‘Vooraf dacht ik dat muziek wel een leuke afleiding zou kunnen zijn voor patiënten. Maar dat het zoveel effecten zou hebben, had ik niet verwacht. Patiënten die door alle stress bijna niet meer sliepen, vielen bijvoorbeeld spontaan in slaap als de muziektherapeut langs was geweest.’
Terug in Nederland zocht hij contact met Van Hooren, die zich al sinds 2011 met de effecten van muziek bij verschillende aandoeningen bezighoudt. Muziek kan het lymbisch systeem sterk activeren en daarmee emoties direct beïnvloeden. ‘We maken onderscheid tussen muziekinterventies en muziektherapie. Bij muziekinterventies gaat het om luisteren naar muziek of zelf musiceren, bijvoorbeeld zingen of pianospelen. Dat kan plezier geven en een positieve gevoelens stimuleren. Muziektherapie kan dat ook, maar is vooral gericht op het reduceren van psychosociale problematiek. Daarbij wordt methodisch gewerkt aan de hand van een behandelplan,’ licht Van Hooren toe.
Positief verrast
Van Hooren en Jie begonnen verkennend onderzoek naar muziek en muziektherapie op de oncologie-afdeling in het Zuyderland MC in Heerlen. Muziektherapeuten komen daarbij aan het bed van de patiënt en kiezen in samenspraak met de patiënt de muziek uit. Ook bij het spelen is er een continue interactie tussen de patiënt en de muziektherapeut. ‘Als een patiënt bijvoorbeeld erg gespannen is, dan sluit de muziektherapeut met het tempo van de muziek aan op de ademhaling van de patiënt. Vervolgens vertraagt hij het tempo en kan de patiënt hierdoor rustiger worden’, vertelt Van Hooren. ‘Er waren patiënten die veel moeite hadden zich te uiten. We merkten dat muziek hen hielp om bepaalde aspecten bespreekbaar te maken met hun naasten en de verpleging. Maar mensen haalden ook mooie herinneringen op’, aldus Jie. ‘Je moet het eigenlijk meemaken om te zien wat muziek bij patiënten kan doen.’ Die mening deelt chirurg dr. Barbara van Leeuwen. Zij leidt in het UMC Groningen onderzoek naar de effecten van het spelen van livemuziek aan het bed van patiënten. ‘We zijn in 2015 een samenwerkingsverband gestart met het Prins Claus Conservatorium in Groningen toen we zochten naar nieuwe manieren om de uitkomsten van operaties te verbeteren. Sindsdien zijn er geregeld musici die aan het bed van patiënten komen spelen. We zien dan dat in korte tijd een betekenisvolle interactie ontstaat, waarbij ook het contact tussen verpleegkundige en patiënt verbetert. Het menselijke contact tussen verpleegkundige en patiënt dreigt in de huidige tijd van protocollen en checklists weleens naar de achtergrond te verdwijnen. Met muziek stimuleer je dat weer. Patiënten voelen zich weer gezien als mens en kunnen weer bij hun emoties komen. Medisch specialisten die over de afdeling lopen zijn vaak positief verrast als ze dit meemaken. We doen dit werk natuurlijk allemaal omdat we mensen beter willen maken. Als je ziet dat zoiets relatief eenvoudigs aan hun welzijn kan bijdragen, dan is dat heel mooi.’
Beeld: Mireille Schaap | SchaapachtigOnbekendheid
Veel onderzoek naar de effecten van muziek binnen de oncologische setting is er nog niet gedaan. In Scandinavië is er wel een grootschalig gerandomiseerd onderzoek verricht in ziekenhuizen waaruit blijkt dat mensen met depressieve klachten die muziektherapie krijgen zich minder somber voelen.1
Van Leeuwen en haar collega’s hebben dit najaar resultaten van een systematische review gepubliceerd waaruit blijkt dat muziek het herstelproces van oudere patiënten na een operatie stimuleert. Ze ervaren minder pijn en angst, hun cognitieve functie is beter en ze voelen zich prettiger.2 ‘Uit ons eigen onderzoek blijkt ook dat patiënten significant minder pijn hebben als zij naar speciaal voor hen gespeelde muziek luisteren. Dat effect houdt enkele uren aan. De gegevens over stresservaring, hartslag en ademhalingsfrequentie zijn we nog aan het analyseren’, vertelt Van Leeuwen. Ook de fysieke data die Jie en Van Hooren hebben verzameld moeten nog geanalyseerd worden. ‘We zouden hierna graag een groter onderzoek doen. Binnen het medische domein is er nog veel onbekendheid met de potentie van muziek en muziektherapie. We denken dat we de reikwijdte ervan goed aan het licht zouden kunnen brengen met gedegen wetenschappelijk onderzoek, maar het is lastig om dat gefinancierd te krijgen’, aldus Van Hooren. ‘Je komt in een vicieuze cirkel, want vanwege onbekendheid wordt dit soort onderzoek niet vaak gefinancierd, en daarom blijft het onbekend’, vult Jie aan.
Kosteneffectiviteit
Ideeën voor onderzoek zijn er genoeg. Jie en Van Hooren zouden graag kijken aan welke randvoorwaarden muziektherapie moet voldoen om de grootste effecten te krijgen en welke patiënten er het meest van profiteren. Van Leeuwen zou willen inzoomen op de inflammatoire reactie die er in het lichaam ontstaat na een operatie. ‘Die heb je nodig om te genezen, maar er zitten ook nadelige kanten aan. We willen daarom kijken of muziek die inflammatoire respons dempt en of muziek effect heeft op het optreden van complicaties en de opnameduur. Ook onderzoek naar de kosteneffectiviteit staat op het wensenlijstje. ‘We hebben contact met onderzoekers van het Erasmus MC in Rotterdam. Zij richten zich juist op opgenomen muziek. We denken dat livemuziek die in interactie met de patiënt wordt gespeeld veel meer impact heeft dan bijvoorbeeld luisteren naar een muziekopname. Het contactaspect is vermoedelijk essentieel, maar onderzoek moet dat nog bevestigen’, aldus Van Leeuwen. Zelf twijfelen zij en haar collega’s niet meer aan de positieve effecten van livemuziek. ‘We gaan kijken of we dat op een structurele manier kunnen inbedden in ons ziekenhuis. Hiervoor werven we fondsen in de private sector. Mijn toekomstideaal is dat er in ziekenhuizen dagelijks musici rouleren over verschillende afdelingen.’
VAKTHERAPIEËN IN DE ONCOLOGIE
Wilt u een indruk krijgen van vaktherapieën zoals muziektherapie en beeldende therapie bij oncologiepatiënten? Bekijk dan de video Vaktherapieën in de oncologische zorg op vimeo.com/186275610 (kijkduur: 9.06 minuten).
Beeld: Zuyd HogeschoolProf. dr. S.A.H. van Hooren is psycholoog en als hoogleraar en lector Vaktherapie verbonden aan respectievelijk de Open Universiteit en Zuyd Hogeschool in Heerlen. Vaktherapie (voorheen creatieve therapie) is de overkoepelende naam voor speltherapie, dramatherapie, beeldende therapie, muziektherapie, danstherapie en psychomotorische therapie. Zij doet sinds 2011 onderzoek naar de invloed van muziek en muziektherapie bij onder meer mensen met depressie, dementie en mensen met een (licht) verstandelijke beperking.
Beeld: Zuyderland MCDr. G.K.S. Jie werkt sinds 2003 als internist-hematoloog bij Zuyderland MC Sittard-Geleen. Vanaf 2013 is hij daarnaast verbonden aan Zuyd Hogeschool in Heerlen als bijzonder lector Integrative Patient Centred Health Care. Centrale thema’s in zijn projecten zijn patiëntgerichtheid en patiëntenparticipatie. Samen met hoogleraar Vaktherapie prof. dr. S.A.H. van Hooren onderzoekt hij de effecten van muziektherapie bij kankerpatiënten.
Beeld: UMC GroningenDr. B.L. van Leeuwen werkt sinds 2008 als oncologisch chirurg bij de afdeling Chirurgie van het UMC Groningen. Naast het behandelen van patiënten met melanomen en sarcomen houdt zij zich sinds 2008 bezig met onderzoek naar het verbeteren van uitkomsten van behandeling bij de oudere patiënt. Sinds 2015 is er een samenwerking met het Prins Claus Conservatorium.