Beeld: Joyche Schellekens | Joydesign‘Tijdens de traditionele Nederlandse avond op het ESMO Congress 2018 in München hebben we over werkdruk en burnout gediscussieerd’, vertelt internist-oncoloog dr. Sandra Radema van het Radboudumc. ‘Een van de prikkelende stellingen was: Medisch specialisten met een burn-out zijn watjes. Gelukkig werd uit de discussie daarna wel duidelijk dat er al een cultuuromslag plaatsvindt in de zorg. Er werd wel degelijk met veel begrip gesproken over collega’s die de werkdruk op een gegeven moment niet meer aankunnen. Tegelijk werd ook duidelijk dat het nog een hele stap is om voor jezélf toe te geven dat het allemaal teveel wordt.’
Piekbelasting zorgprofessionals
De stelling over burn-out werd bij Nederlandse avond toegelicht door de Groningse cardioloog dr. Peter Paul van Geel (zie tevens interview op pagina 24). Werkdruk en burn-out spelen volgens Van Geel door de hele zorg; het is niet alleen een probleem bij artsen. Zo is het ziekteverzuim onder verpleegkundigen hoger dan 10 procent.
Om onder andere de weerbaarheid te vergroten tegen de notoir hoge werkdruk in de zorg, is vorig jaar op initiatief van Van Laarhoven in het Radboudumc het project Healthy Professionals van start gegaan. ‘De concrete aanleiding was een jonge vaatchirurg die bij mij aan de bel trok. Na een zware ok-dag en een nachtdienst moest deze collega eigenlijk nog een lastige operatie doen. Hij vond dat – terecht – niet verantwoord. Voor mij was dat een wake-up call. De piekbelasting van zorgprofessionals is vaak niet uit te leggen’, aldus Van Laarhoven.
Fitheidsprogramma
Op verzoek van het Radboudumc zette het Utrechtse bedrijf Lifeguard vorig jaar een speciaal fitheidsprogramma op. ‘Dit is het eerste in de Nederlandse zorg’, aldus Van Laarhoven.
‘Het programma draait om personal coaching en training op het gebied van zeven verschillende welzijnsdomeinen, zoals die zijn omschreven door het Duke Institute of Integrative Medicine*: beweging, voeding, persoonlijke en professionele ontwikkeling, de fysieke werkomgeving, relaties en communicatie, spiritualiteit en geloof en de balans tussen lichaam en geest. Het eerste jaar hebben we 300 collega’s in het programma opgenomen; dat moeten er uiteindelijk 3.000 worden.’
Radema was een van de eerste enthousiaste deelnemers aan het project. ‘Ik was ruim 5 jaar geleden al begonnen met meer sporten en gezonder eten, onder begeleiding van een personal trainer. Binnen het programma van ons ziekenhuis probeer ik, om bewuster met taken bezig te zijn, daar nu ook mindfulness aan toe te voegen.’
Er is geen enkele dwang om aan het programma mee te doen, vertelt Radema. ‘Met slimme voorlichting kun je mensen natuurlijk verleiden om wat meer naar hun eigen gezondheid en hun eigen handelen te kijken. Natuurlijk zul je daar als eerst de mensen mee bereiken die er toch al voor openstonden. Via die collega’s kun je hopelijk ook anderen op de werkvloer, en zelfs daarbuiten, bereiken. Het is een kwestie van een lange adem en veel energie; de benodigde cultuuromslag is een kwestie van tijd en teamwork.’
Burn-outklachten
‘Het idee achter Healthy Professionals is dat voorkomen altijd beter is dan genezen’, stelt Radema. ‘Niet alleen het ziekteverzuim in de zorg is relatief hoog. Er zijn ook veel collega’s die met burn-outklachten rondlopen zonder zich ziek te melden. De werkdruk en ook de eisen die aan medische professionals worden gesteld zijn toegenomen. Vergeleken met 30 jaar geleden hebben opleidingsassistenten vaker een partner die werkt, plus nogal eens een jong gezin. Ze moeten dus écht meer ballen in de lucht houden dan de oudere generatie. En niet in de laatste plaats hebben zowel artsen als verpleegkundigen, zeker in een vakgebied als de oncologie, relatief vaak met zaken rond leven en dood te maken. Dat maakt het werk nog eens extra zwaar.’
Van Laarhoven beaamt dat. ‘We willen in dit project ook zeker de verpleegkundigen uit vakgebieden als de oncologie en hematologie meenemen. De zwaarte van bijvoorbeeld hun nachtdiensten is emotioneel erg belastend. In deze vakgebieden krijgen collega’s ongelooflijk veel te verwerken. Als er ’s nachts een patiënt overlijdt hebben de verpleegkundigen daar uiteindelijk het meest direct mee te maken. Als zij dan ’s morgens om 8.00 uur naar huis gaan, schudden ze dat niet zomaar van zich af.’
Spiervolume
Los van de effecten op de gezondheid van de medische professionals zelf, straalt het project Healthy Professionals mogelijk ook af op de gezondheid van de patiënt. Radema: ‘Als arts heb je in zekere zin een voorbeeldfunctie voor je patiënten. Zeker binnen de oncologie is het bijvoorbeeld volstrekt not done om als professional nog openlijk te roken.’ Toch erkent Radema dat het niet altijd eenvoudig zal zijn om als ‘fitte dokter’ ook je patiënten aan het sporten te krijgen. ‘In ons vakgebied zijn lang niet alle patiënten trainbaar. We hebben weliswaar harde aanwijzingen dat de overleving van mensen meetbaar vooruitgaat wanneer ze meer spiervolume hebben, maar om mensen vervolgens actief aan het sporten te krijgen als ze dat niet gewend zijn, dat is een complex verhaal. Toch ga ik ervan uit dat een dokter die meer fitheid uitstraalt ook een gunstiger effect heeft op de patiënt.’
Investering snel terugverdiend
‘Het is nog te vroeg om nu al de balans op te maken van het project,’ benadrukt initiatiefnemer Van Laarhoven, ‘maar op individueel niveau zien we nu al verbeteringen op bijvoorbeeld het gebied van vitaliteit, lichaamsgewicht, slaap en beweging. Uiteindelijk zullen we de resultaten van het programma wel nauwkeurig meten, bijvoorbeeld in termen van ziekteverzuim. De kosten van het programma zijn bescheiden: ongeveer 1.000 euro per deelnemer. Daarmee zou de business case voor het ziekenhuis ook gezond moeten worden, want als je het ziekteverzuim zelfs maar een beetje kunt terugdringen, dan heb je die investering al snel terugverdiend.’
Waar het Radboudumc stug doorgaat met het includeren van nieuwe zorgprofessionals in het programma, hebben inmiddels ook andere ziekenhuizen interesse getoond, weet Van Laarhoven. ‘Onder andere in Delft, Den Bosch en Zwolle staan vergelijkbare projecten op stapel. Het mooiste zou zijn als aandacht voor leefstijl voor jezelf en voor je patiënt een integrale plek krijgt in de opleiding van alle medische professionals. Want laten we wel zijn, je wilt je gezondheid toch niet toevertrouwen aan iemand die zélf niet fit of uitgerust genoeg is voor die taak.
Beeld: RadboudumcProf. dr. C.J.H.M. van Laarhoven studeerde geneeskunde in Utrecht en volgde de opleiding tot chirurg in het Radboudumc. Sinds 2008 is hij daar ook hoogleraar Heelkunde. Hij initiatiefnemer van het project Healthy Professionals in het Radboudumc.
Beeld: Radboudumc Dr. S.A. Radema studeerde geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde daar op onderzoek naar behandeling van inflammatoire darmziekten. Ze volgde de opleiding tot internist-oncoloog in het UMC Utrecht. Sinds 2012 is ze werkzaam in het Radboudumc.